تحلیل ژئومورفولوژیکی محیط زیست شهری (نمونه موردی: شهر تهران)

چکیده سیستمهای ژئومورفیک دارای ویژگیهای منحصر به فرد به لحاظ ساختار-عملکرد و بنابراین ماهیتی اند. بدین روی، با وجود یکسانی در ورودی، سیستمهایمختلفواکنشهایکاملاًمتفاوتیبراساسساختارداخلیشاننشانمیدهند. ادراک هویت مکان، که در رابطه با تجربه های پدیدارشناختی و تاریخمند موجود انسانی در این سیستمها و مبتنی بر عوارض و عناصر موجود در آنها شکل می گیرد؛ الگوهایی را در رابطه با زیست-مکان انسان متبلور نموده و پایداری و کیفیت بالای زیست محیطی کانون های سکونت گاهی را بدین ترتیب سبب می شوند. بر این اساس، شهر به مثابه یک سیستم زمانی پایدار تلقی می گردد که فرم، محدوده، حریم، استخوانبندی، منطقه بندی و به طور کلی هویت خود را از سیستم ژئومورفیک زمینه یا زیر بنای خود به دست آورده باشد. قبل از مدرنیته و هژمونی استانداردهای فراروایی، الگوهای سکونت گاهی تحت تأثیر الگوهای سیستمهای ژئومورفیک قرار داشته و این دو دارای اینهمانی نسبتاً کاملی با هم بودند. اما در دوران جدید رویکرد ذهنیت گرایانه غلبه نموده و محیط زیست تنها ماده خامی برای ساخت ایده آلها و مدینه فاضله تلقی می گردد. سیستمژئومورفیکزمینهکلانشهرتهران،سیستمگلاسیو-فلوویالیاستکهدرکواترنرتحتتأثیرآبویخشکلنهاییبهخودگرفتهاست. در این سیستم عناصر و عوارض ژئومورفیک در ارتباط با هم و به مثابه یک کلیت وجود دارند که عناصر و فضاههای مختلف شهری را مانند مناطق مسکونی و فضاههای باز به شکل یک یک سیستم با کلیت و وحدانیت منسجم آشکار می سازند. با این وجود، درساخت و توسعه شهر تهران به این سیستم و ویژگیهای مکانی و همچنین الگوهای آن اهمیتی داده نشده و میزان سازگاری سیستم شهر و سیستم ژئومورفیک زمینه، پایین و بنابراین کیفیت محیط زیست شهری نازل و همچنین ریسک مخاطرات محیطی به شکل روزافزونی در حال افزایش است. ساختار سیستم ژئومورفیک بر اثر توسعه شهری گسیخته شده و عملکرد آن نیز با افزایش پسخوراند مثبت در حالت ناتعادلی قرار گرفته است. ساخت شهر تهران بیشتر از مسائل اقتصادی و سیاسی متأثر بوده و طرحهای توسعه شهری، در قالب طرحهای جامع و تفصیلی، بیشتر از مدلهای استاندارد شهرسازی بدون توجه به ویژگیهای محیطی تبعیت نموده است. بی هویتی، بی کیفیتی و ناپایداری محیط زیست شهر تهران پیامد چنین توسعه شهری است. واژگان کلیدی: محیط زیست، ژئومورفولوژی شهری، سیستم ژئومورفیک، شهر تهران، هویت مکان